Bir Osmanlı Efendisinin Fantastik Hayalleri: Simyacı’nın Sırrı
Sizlere bu yazıda belki de hiç duymadığınız bir kitaptan bahsedeceğim. Sıkı bir fantastik kurgu okuru olabilirsiniz ancak “Simyacı’nın Sırrı” isimli eseri duydunuz mu? Ülkemizde pek çok yayınevi tarafından değişik Türkçeleştirmeler ile basılmış olsa da raflarda çok sık görülmemiş bir kitap.
Kitap, Giritli Ali Aziz Efendi tarafından yazılmış fantastik bir eser. Hatta kitabın alt başlığı, “Bir Osmanlı Efendisinin Fantastik Hayalleri”.
Giritli Ali Aziz Efendi, 1749-1798 yılları arasında yaşamış büyükelçi, yazar ve şair olarak bilinir. Girit’te doğup tahsilini de orada tamamlamıştır. Sonrasında Sakız Adası’na vergi tahsildarı olarak tayin edildi. Bir süre sonra Belgrad’a gönderildi ve oradan da son olarak büyükelçi olarak Berlin’e tayin edildi. Osmanlı’nın Prusya’daki ilk yerleşik elçisi oldu.
Ali Aziz Efendi, bu ilginç ve yoğun yaşamına “Simyacı’nın Sırrı” isimli fantastik kitabı da sığdırdı. Kitabın tam yazım tarihi belli olmasa da, kitabın Ali Aziz Efendi ölmeden bir sene önce tamamlandığı söyleniyor. Yani kitap 1797 yılında tamamlanmıştır. 1852-1873 yılları arasında beş ayrı baskı yapan kitap oldukça iyi bir satış yapmıştır ve haklı bir şöhret de kazanmıştır ancak süreç içerisinde unutulmuş ve tozlu raflara kaldırılmıştır. Eser, edebiyatçılar tarafından Türk nesrinde, gelenekselden moderne geçişin örneği olarak değerlendirilmektedir. Türk edebiyatının ilk fantastik eseri sayılabilir.
Kitap orijinal olarak Osmanlı Türkçesi kullanılarak yazılmıştır ancak o dönemde kullanılan dil çok ağır ve ağdalı olduğundan dilimize uyarlanmıştır. Benim okuduğum baskı, Osmanlı Arşivi’nde idareci ve uzman olarak çalışan Orhan Sakin tarafından dilimize çevrilmiştir.
Kısaca kitaptan bahsedelim;
Kitap, Atina’da yaşayan bir filozof olan ancak yaşamını ve servetini tüccarlıktan edinmiş Hacı Lebib isimli karakter ile başlıyor. Yaşı geçmiş olmasından dolayı hiçbir zaman çocuğu olmayacak olmasının sıkıntısıyla kara kara düşünürken yanına gelen Ebu Ali Sina isimli bir alim tarafından kendisine anlatılan bir kehanetle bir çocuk müjdelenir. Çocuğun bilge bir zat olacağını da tasavvur eden Ebu Ali, çocuğun gizli ilimler üzerine yetenekleri olacağını söyler ve eğitimini kendisi üstlenmek ister. Hacı Lebib, müjdelenen çocuk doğduğunda adını “Eli açık, cömert” anlamına gelen Cevat koyar. Cevat 14 yaşına geldiğinde babasının tüm servetini bir kenara bırakıp Antakya’ya Ebu Ali Sina’nın yanına gider. Ebu Ali’den gizli ilimler, simya, yıldızbilimi, teoloji gibi bilgileri öğrenen Cevat, genç yaşına rağmen çok bilge bir alim olur.
Bu sırada Cevat, pek çok fantastik olay yaşar, pek çok da fantastik hikaye dinler. Atina’dan Semerkant’a, Antakya’dan İstanbul’a, Hindistan’dan Çin’e ve uzaklara kadar yaşanan yolculuklarda birbirinden farklı maceralar yaşayan Cevat’ın başından geçen olaylar kitabın ana macerasını oluşturur.
Kitabı ilk okumaya başladığımda dili ve anlatımıyla İhsan Oktay Anar’ın “Puslu Kıtalar Atlası” veya “Amat” kitabı aklıma geldi. Sürükleyici bir anlatıma sahip kitap birbirinden farklı pek çok macera içerdiğinden dolayı insanı alıp götürüyor. Bahsedilen fantastik anlatımların bazıları korkutucu olsa da her yaştan okurun okuyabileceği türden bir kitap. Bilginin, bilgeliğin ve iyiliğin ne kadar önemli olduğunu bir kez daha bizlere fantastik yolla anlatan güzel bir eser.
Bununla birlikte yazıldığı dönemi ele aldığımızda günümüz eserleri ile yarışabilecek bir hayalgücü ve anlatım mevcut. Doğruyu söylemek gerekirse okuduğum en başarılı yerli fantastik eserlerden diyebilirim. Şimdiye kadar okumadıysanız mutlaka kitabı edinin ve okuyun. İnanın bana tadı damağınızda kalacak.
Kitabın elimdeki baskısı 2006 yılında yapılmış ve daha sonra yapıldı mı bilmiyorum. Bu nedenle kitap satış siteleri ve kitapçılarda bulmanız mümkün olmayabilir. Sahaflara bakmak zorundasınız ama yine de uğraştığınıza değecek. Şimdiden iyi okumalar.
