Roald Dahl’ın Çocuk Kitapları Sakıncalı Kelimelerden Arındırılıyor

Charlie’nin Çikolata Fabrikası‘nın yazarı Roald Dahl‘ın çocuk kitapları, çocuklara uygun halde yeniden yazılıyor. Artık “adam” yerine “insan”, “minik” yerine “küçük”, “şişman” yerine “devasa” yazacak.

Bu ve daha birçok değişikliği yazarın yayıncısı Puffin Books, yazarın ölümünden 33 yıl sonra yapıyor. Roald Dahl’ın hikayelerinden sorumlu Roald Dahl Story Company de metinde yapılacak bu değişiklikleri destekliyor. Zaten bu şirketin genelde orijinal metine pek saygı duymayan Netflix tarafından satın alındığını söylemiştim. Puffin Books yaptıkları değişikliklerle “kitapların bugün de keyifle okunabilmesini sağlayacaklarını” söylüyor.

Şimdilik Dev Şeftali, Çarli’nin Çikolata Fabrikası ve Matilda kitaplarında gerekli değişiklikleri yapmışlar.

Yapılan Değişikliklere Örnekler

Charlie’nin Çikolata Fabrikası

Örneğin şişkoluğu ve aç gözlülüğü sebebiyle fabrikanın çikolata gölüne düşen ve çikolata aktarım borularını tıkayan Augustus Gloop değişiklikten nasibini alıyor. Çocuğun sıvı çikolatada boğulması ihtimalini Willy Wonka’nın dert etmediği, Umpa-Lumpa’ların şarkı söylediği o sahneyi hatırladığınıza eminim. Çünkü o korkunç bir sahne hepimizin çocuk aklına kazındı.

Dolayısıyla çocuklara uygun versiyonda bu sahneyi sansürleyeceklerini düşünüyorsunuz, değil mi? Ya da filmde yaptıkları gibi kitaba Augustus’un aslında iyi olduğunu gösteren bir sahne ekleyeceklerini? Hayır, sahne değişmiyor. Ancak Augustus’u betimlemek için kullandıkları “şişman (fat)” kelimesini “devasa (enormous)” ile değiştiriyorlar. Böylece çocuklara uygun hale geliyor. Çünkü artık devasa çocuklar bu kitabı okurken üzülmesin istiyorlarmış.

Umpa-Lumpa’lar da modernleşmeden kaçamıyor. “Küçük adamlar (small men)” diye betimlenen bu tuhaf yerliler artık cinsiyet belirtmeksizin “küçük insanlar (small people)” olarak anlatılıyor. Ayrıca Roald Dahl’ın küçük yerine tercih ettiği “ufak (tiny)”, “minik (titchy)” ve “dize bile gelmeyen (no higher than my knee)” ifadelerini de çıkarmışlar. Ama Umpa-Lumpa’ların birbirinden ayırt edilemeyen, kişiliksiz köleler olması gibi detayların rahatsız edici olduğunu düşünmemişler. Hele ki küçük bir ücret karşılığında tüm hayatlarını bir fabrikada kapalı halde çalışarak geçirmeyi kabul eden ilkel bir halk oldukları… Bu kısımları ellememişler.

Matilda

Matilda zaten okuduğu kitapları ailesinden saklamak zorunda kalıyordu, elinden almasınlar diye. Hatta kütüphanede okuyordu kitaplarını azar işitmemek için. Ama şimdi yayınevi Matilda’nın kitabına el koydu. Matilda’nın Rudyard Kipling’in kitaplarını okumasını çocuklara uygun bulmamışlar. Zira erkek üstünlüğünü öne çıkaran hikayeler yazıyor Kipling. Bundan sonra Matilda, tek derdi misafirlerini iyi ağırlamak ve koca bulmak olan güçlü kadınların hikayesini anlatan Jane Austen’ı okuyacak.

Öğrencilerini eşek sudan gelinceye kadar döven müdire karakteri de yine öğrencilerini eşek sudan gelinceye dek dövecek. Ancak onu ve dayaklarını betimlemek için kullanılan dili sakıncalı bulmuşlar. Miss Trunchbull için Roald Dahl “gördüğün en korkunç dişiydi (most formidable female)” demiş. Onu “gördüğün en korkunç kadındı (most formidable woman)” diye düzenlemişler. Böylece yazarın “bir insandan ziyade hayvan gibi anılmalıydı” şeklindeki alt mesajını yok etmişler.

Ayrıca akıl hastalıkları konusunda artık bilinçliyiz diye “deli (crazy)” ve “kafayı yemiş (mad)” ifadelerini de düzenlemişler. Ama bu kelimeleri neye çevirdiklerini söylememişler.

Dev Şeftali ve Yaman Tilki

Teyzeleri tarafından kötü muameleye maruz kaldığı ve aç bırakıldığı için kaçıp bahçesindeki dev şeftalinin içinde yaşamaya başlayan James‘in hikayesini anlatan Dev Şeftali ise kafiyeli bir sansür almış.

Orijinali:

Sünger Teyze korkunç şişmandı
Ve bu konuda kendini sıkı tutmazdı.
Spiker Teyze bir tel kadar zayıftı
Kemik kadar kuru, hatta daha kuruydu.

(Aunt Sponge was terrifically fat
And tremendously flabby at that
Aunt Spiker was thin as wire
And dry as bone, only drier.)

Düzenlenmiş yeni hali:

Sünger Teyze kaba, yaşlı bir canavardı
Ve o meyve tarafından ezilmeye layıktı.
Spiker Teyze de onunla aynıydı
Ve suçun yarısı onun hakkıydı.

(Aunt Sponge was a nasty old brute
And deserved to be squashed by the fruit
Aunt Spiker was much of the same
And deserves half of the blame.)

Yaman Tilki‘deki “Bunce, the little pot-bellied dwarf” ibaresi de değişiyor. Hatırlarsanız Disney bu cüce mevzusundan çok çekmişti. Puffin de hem “tencere göbekli” hem de “cüce” ifadeleri yerine yeni bir şey uyduramamış olmalı. Zira bundan sonra karakter yalnızca “Bunce” olarak, adıyla anılacakmış. Ama tabii ki yine Tilki ve yavrularını yuvalarında toprağa gömerek, aç bırakarak öldürmeye çalışacak.

Roald Dahl’ın Çocuk Kitapları Zaten Toz Pembe Hikayeler Anlatmıyor

Bana sorarsanız Roald Dahl’ın kitapları zaten hiçbir zaman çocuklara uygun olmamıştı. Ama mesajları doğruydu: Oburluk etme, hayvanlara zarar verme, kitabını elinden almalarına izin verme.

BFG, çocukları yiyen devlerle ilgili bir hikaye. Çocuk kemiklerinin nasıl da tatlı olduğunu anlatıyor. Cadılar, yine çocuklara ve hayvanlara işkence eden yetişkin kadınlardan bahsediyor. Matilda’nın ailesi de düpedüz dolandırıcı ve cahil. Dahl’ın karakterleri de genelde kaba konuşuyor.

Kısacası Roald Dahl’ın neredeyse tüm kitaplarında bir vahşet ve yetişkinlerce yapılan bir işkence var. Zira Dahl, sürekli dayak yediği yatılı bir okulda büyümüş. En ufak bir ses çıkardığında dahi dayak yediğini anlatıyor. Hatta acıdan ve ağrıdan uyuyakalamadığı gecelerin normalleştiğini söylüyor. Bu işkenceden kaçmak için askere katılıyor. Pilot olarak çalışıyor ve tüm arkadaşlarının ölümünü görüyor. Kendi uçağı da düşüyor ama sakat ve hasta kurtuluyor. Hastalığı atlatınca İngiltere’ye dönüyor. Yaşadığı acıları merak eden bir gazeteciye anılarını yazarak göndereceğini söylüyor. O mektubu yazarak yazarlık kariyerine başlıyor. Yani Sena‘nın tabiriyle adam “kocaman bir travma yumağı“. Bunu da Şeker Henry kitabında yazarın dilinden okuyabilirsiniz. Ben o yazısından şu haberde bahsetmiştim.

Şimdi bu adamın kitapları bunca yıl çocuklara okutuldu. Yaş grupları titizlikle belirlendi, uygun olduğu düşünüldü. Adam öldükten 33 yıl sonra hikayesini değiştiriyoruz. Ve sadece şişman, zayıf, cüce, dişi, kadın, insan, adam gibi kelimelere mi takılıyoruz? Cüce demek uygun değilken devler hakkında yazılmış olan kitabını ne yapacağız?

Resmi Açıklama

Roald Dahl Story Company bu konuda bir açıklama yaptı. Şunları söyledi:

Roald Dahl’ın muhteşem hikayelerinin ve karakterlerinin günümüzde de tüm çocuklar tarafından keyifle okunmasını sağlamaya çalışıyoruz. Yıllar önce yazılmış bir kitabı yeniden yayınlayacağınız zaman dilini gözden geçirmek sıradışı bir uygulama değildir. Kapak detayları ve sayfa düzeninini güncellemek de öyle. Bizim prensibimiz de hikaye akışını, karakterleri ve orijinal metnin ruhunu korumak. Yapılan her değişiklik küçük değişikliklerdi ve üzerinde titizlikle çalışıldı.

Son yıllarda yazarın hikayelerini ırkçı bulan ebeveynler de olmuştu. Bu tepkiler üzerine yazarın ailesi 30 yıl önce ölen Roald Dahl adına okurlardan yazarın önyargıları için özür dilemişti.

Kaynak: Deadline, CBR, TheTelegraph, Variety