Ortaçağ’daki bilginin yegane kaynağı olan el yazması kitaplar kadim bilgeliği taşımaları kadar süslemeleri ve renkli tasvirleriyle de eşsiz sanat eserleri olarak görülmelidir. Manastırda karanlık bir odada kör bir mum ışığı altında kitapları tekrar tekrar aktaran ruhbanların içinde bulundukları karanlık dünya ile tezat renkli iç yapılarını yansıttıkları bu süsleme ve tasvirler ilginç özellikleriyle dikkat çekmektedir. Kimi zaman yazımı yapılan kitapta bahsi geçen konuları kimi zaman da sadece sanatsal bir süsleme amacı taşıyan bu tasvirler Ortaçağ hakkında ilginç anekdotlar taşımaktadır.

Bu anekdotların belki de en ilginçleri arasında salyangozlarla savaşan şövalye figürleri bulunmaktadır.

Antik zamanlardan günümüze bir çok toplumun diyetinde de bulunan salyangozlar Ortaçağ’da farklı bir anlamlandırmayla karşılanmıştır. Kutsallık atfedilen mitolojik kaynaklarından modern okuyucuları hayrete düşüren sempatik tasvirlerine Şövalye-Salyangoz düşmanlığı tarihçiler tarafından hâlâ çözülemeyen bir sır olarak anılmaktadır.

İşte Ortaçağ elyazmalarından salyangoz savaşçısı şövalye figürleri…

Kızgın Şövalyenin Salyangoza Atarlanması

Günümüz çok satanlarının aksine Ortaçağ’da kitapların yeni baskı yapması mümkün değildi. Manastırlarda ruhbanlar eskiyen, yenilenmesi gereken yada başkaları tarafından da okunması istenen eski kitapları yeniden kaleme alırlardı. Bir nevi yeniden yazım olan bu işlem sırasında aktarımı yapan ruhban orijinal metnin arasına kendi yorumlarını katabildiği gibi kimi zaman da renkli çizimlerle, süslemelerle kitabı renklendirirdi. Bu süslemelerin yapan ruhban kişiliğini yansıttığı düşünebilirsiniz ama tekrarlayan figürler dönemin sanatsal anlayışını ve toplumsallaşan korkularını da günümüze taşımaktadır.

Günümüz Ortaçağ tarihçileri bu süsleme ve tasvirlerin sanatsal değerleri ve sembolik anlamları üzerine çok durmaktadır. Ortaçağ’ı besleyen uhrevi inançların kısıtlı etkisi özellikle çarpıcıdır. Salyangoz’un terk edilen paganik toplumsallığının bir yansıması olabileceği yada Kitab-ı Mukaddes’in diriliş mitinin ezoterik bir yorumu ihtimali baskın gelmektedir.

Görsel: British Library, İngiliz Krallarının Şeceresi, Royal MS 14 B V

Bindiği Daldaki Salyangoza Saldıran Şövalye

Ortaçağ’ın genel dinsel havasının yanı sıra ruhbanların yaptığı süsleme ve tasvirlerin siyasal gündemden bağımsız olması da elbette düşünülemez. Ortaçağ’ın inançlı Avrupalılarını tehdit eden kavimlerin yabancı dinsel itikatları çoğunlukla şeytanlaşıtırılırken insanları da doğadaki ürküntüyle tasvir edilirdi. Bir gıda maddesi olarak tanınırlığı oldukça yaygın olmasına rağmen Salyangoz, Ortaçağ metinlerindeki bu tasvirlerde sıklıkla siyasal gündemi etkileyen düşmen halkların askeri güçlerini temsil etmiş olabilir. Lombardlar gibi Avrupa siyasetini askeri gücüyle tehdit eden yeni toplulukların manastırlardaki yansıması, el yazmalarındaki salyangozlar olması muhtemel görülmektedir.

Görsel: British Library, Gorleston İlahileri, Add MS 49622

Yenemediği Salyangoza Dua Eden Şövalye

Yine de el yazması metinlerden anlaşılamayan bir konu da tasvirler arasında salyangoza mağlup gösterilen şövalyelerin olmasıdır. Böylece Ortaçağ edebiyatının kahramanlık öykülerinin tümüyle bencil olmadığı düşmanları karşısında kendi vasallarını dahi, sembollerin diliyle olsa da, eleştirebildiklerini gözlenmektedir. Ortaçağ insanlarının renkli iç dünyalarını gösteren bu tasvirlerin ağır sembolleri çoğunlukla dinsel kaynaklı olsa da siyasal çıkarımlar da olası görülmektedir. Zaten şövalye ve salyangoz tezatlığının bu kadar popüler olup dinsel kitapların dışında da kullanılmış olması bu olasılığı artırmaktadır.

Görsel:  British Library, Gorleston İlahileri, Add MS 49622

Salyangoza Yılanla Karşı Gelmek

Her ne kadar modern araştırmacılar salyangozlarla savaşmanın neden Ortaçağ okurları arasında bu kadar popüler olduğunu tam olarak anlayamamış olsa da kimi zaman bu tasvirlerde şövalyelerin yılanları da kullanması kutsal kitaplardaki araçsallaştırmanın taşındığını düşündürtmektedir. Oldukça gergin ve korkulu gözlerle gösterilen bu örnekte çizen ruhbanın alışıldık haliyle mitolojik öyküyü nasıl hayal ettiği de anlaşılmaktadır. Salyangozun yüzünün görülmemesi de tasvirdeki korku öğesini daha da öne çıkarmaktadır.

Görsel: Macclesfield İlahileri, Morgan MS M453

Salyangozdan Korkan Şövalyenin Dramı

Ortaçağ’ın sembolik sanatsal dili salyangozun kabuklu yapısının belki de şövalyelerin büründükleri zırhla karşılaştırılmıştır. El yazmalarındaki süslemeleri yapan ruhbanların, şövalyelerin kahramanlık edebiyatıyla yüceltilmesini eleştirerek onuru için destanlar yazılan bu soyluların, salyangozla kurulan bir benzetimle, zırhlarının altında ne kadar da korumasız olduklarını ifade etmek istemiş olabilirler. Her haliyle bir dalda duran naif bir salyangoza zırhına bürünmüş atlı bir şövalyenin saldırısı ironiktir ve düşündürücü sonuçlarıyla okuru etkilemektedir.

Görsel: Brunetto Latini, Li Livres dou Tresor

Bahar Gelmiş Çiçekler Açmış Salyangoz’la Derdin Ne?

Salyangozlar ilgili bir başka teori de Kitab-ı Mukaddes’teki bir benzetimin Ortaçağ yazarları tarafından kullanılmış olmasıdır. Eski Ahit’teki elli sekizinci mezmurda bahsi geçen bir dizeden ilhamını alan ortaçağ düşünürleri salyangozu tasvirlerinde kullanmış olabilir.

“Süründükçe eriyen salyangozlara dönsünler./Düşük çocuk gibi güneş yüzü görmesinler.” Mezmurlar; 58:8, Kitab-ı Mukaddes.

Görsel: Macclesfield İlahileri, Morgan MS M453

Yarı İnsan Yarı Ejderha Şövalyesin Salyangozdan Ne İstiyorsun?

Salyangozun Ortaçağ edebiyatındaki yeri de hep olumsuzlukla ilişkilendirilmektedir. Ortaçağ’ın dinsel görünümünde bu yadsınabilir elbette. Örneğin Chandos Herald’ın Kara Prens Edward hakkında yazdığı şiirde salyangoz-gibi hareket etmek ayıplanacak bir davranıştır. Toplumsal tabanı ister mitolojik olsun isterse sembolik salyangoz bir şiirde ayıplanacak hareketler arasında sayılacak kadar yaygınlaşmıştır.

Görsel: British Library, Kraliçe Mary İlahileri, Royal MS 2 B VII

Salyangoz Görünce İşeyen Şövalye!

Yorumsuz…

İşte bu da Monster Manual’da yer alan, sadece şövalyelerin değil tüm kahramanların azılı düşmanı olan salyangoz. Özellikle Greyhawk diyarında çok dikkat etmek lazım!

Snail

Yazı kaynağı: Onedio

Yazar: Selahattin Özkan