Galaksinin Sosyolojisi – Vakıf İncelemesi
Toplumun her çağı için ileri görüşlü insanların düşünceleri önem kazanmıştır. Sadece bireylerin düşüncelerine değil, toplumların da hayatlarına yön vermeyi başarmıştır. Isaac Asimov, Vakıf serisine başlarken bilimkurguya yön vereceğini düşünmemiş olabilir; aynı Hari Seldon’ın galaksiye yön vermesi gibi.
Tarihler 1951 yılını gösterdiğinde Asimov’un meşhur serisi Vakıf da uzun yolculuğuna sessiz sedasız başlamıştı. Neredeyse 30 yıllık bir sürece yayılan Vakıf, çok uzak bir zamandaki Samanyolu Galaksisi’ni bireyinden, bütününe kadar incelemeyi başarıyor. Zaten insanın kendisi de yaşamın odağında değil. Asimov’un da dediği gibi “Tüm insanlardan önce, bütün insanlık için.”
Bir Adamın Hayalleri
Vakıf, yavaş yavaş yozlaşmaya başlayan bir ideolojiyi temeline alıyor. Bugüne kadar sorunsuz bir biçimde devam etmiş İmparatorluk rejimi, tüm Samanyolu Galaksisi’ni birleştiren yegane güç olmuştur. Hari Seldon isimli bir psikotarihçi, ki bu bilimin en kısa sürede bizler tarafından da öğrenilmesi gerekiyor, her ideolojide olduğu gibi İmparatorluk rejiminin de bu denli büyük bir egemenliği kaldıramayacağını ve dağılacağını ön görüyor.
Hadi buna ön görmek demeyelim. Kendi alanında öncü olan Seldon, yıkımın geleceğini bilimsel olarak açıklıyor. Binlerce yıldır toplanan bilgi birikiminin bir anda yok olmasını göze alamayan Seldon, Vakıf adında bir fikirle yola çıkıyor. Böylece galaksinin 30.000 yıl boyunca yaşayacağı karanlık süreci, 1.000 yıllık bir sürece indirilebileceğini söylüyor. Burada bahsedilen ufak bir devlet değil, kocaman bir galaksiden bahsediyoruz.
Hikayenin geri kalanını anlatmanın da pek lüzumu yok. Vakıf her ne kadar Hari Seldon’ın bu fikrini merkezine alsa da anlatmaya çalıştığı insanlığın, hem de koca bir galaksi dolusu insanlığın hikayesi.
Sonrakiler Düşünsün-cülük
Konu bilimkurgu olduğunda uzayda uçan kaçan gemiler, lazerli tabancalar ve sürüsüne bereket uzaylılar şart değil. Bilimkurgunun altın çağını oluşturan yazarların altının özellikle çizilmesi de bu yüzden. Asimov’un eseri siyasi ve politik alt metinleri sayesinde ayakları yerine sağlamca basıyor. Roma İmparatorluğu’nun yegane güç olduğu fikrini alıp asla yıkılamaz denilen Sovyet Rusya gerçeğiyle birleştiren Asimov, insanların geçici fakat insanlığın kümülatif bilgisinin kalıcı olduğunu söylüyor.
Kitabı Uzmanlar, Valiler ve Tüccarlar başlığıyla ayırmak mümkün. Asimov, her dönemin başka bir ismi olması gerektiği fikrini Vakıf’ın ilk kitabıyla gözler önüne seriyor. Nasıl ki Birinci Dünya Savaşı’nın yüküyle cebelleşen Almanya çareyi Nasyonel Sosyalist partisinde bulmuştu, ki bu da bir sonraki büyük savaşın patlak vermesine sebep oldu, Vakıf da her dönemi için bir ismi ön plana çıkartıyor.
Vakıf fikrini ortaya koyan Hari Seldon, elindeki bilimsel verilerle yaşanacak olayları ön görmüştü. Çözümlenmesi için insan yorumuna güvenmişti. Bir dönemde dinin yargılanamaz çekici kullanılarak militarist bir gezegeni aradan çıkartan Vakıf, son büyük problemi de tüccar oyunlarıyla alt etmişti. Kitabın son kısmında Vakıf’ı olası bir çöküşten kurtaran Hober Mallow’un sözleri adeta kitabı tamamlar nitelikte.
“Seldon ileride olacakları önceden hesaplamış ve gerekli hazırlığı yapmıştır nasılsa. Parasal gücün de bugün dinin yitirdiği gibi etkisini yitireceği kriz zamanları gelecek. Nasıl ki ben bugünkünü çözdüm, bırak da o yeni sorunların çözümünü benden sonrakiler düşünsün.”
Sönmeyen Yıldız
Vakıf, yıllar sonra İthaki’nin Kemal Baran Özbek çevirisiyle yeniden raflardaki yerini aldı. Yıllarca bilimkurgu severlerin sahaf sahaf dolaşıp bulmaya çalıştığı seriyi, yeni bir nesil tecrübe edebilecek. Vakıf’ın ağır başlı duruşu, karakter odaklı olmayışı son dönem bilimkurgu kitaplarından keyif alanlar için yorucu olabilir. Kitap sık sık zaman atlamalarına yer veriyor.
Yazının en başında da belirttiğim gibi Vakıf, herhangi bir insanı konu almıyor. Vakıf’ın gelişim ve İmparatorluk rejiminin çöküş aşamalarını beraber yaşıyoruz. Bu sebeple büyük yıl sıçramaları yaşaması çok normal. Haliyle yeni tanışılan karakterlerin bir anda 50 yaş birden yaşlanması okur için zorlayıcı olabiliyor.
Yeni çevirinin verdiği heyecan ve İthaki’nin Asimov kitaplığı altındaki ilk çalışması olması nedeniyle, Vakıf’ın değeri ileride bir kez daha anlaşılacak. Milyon dolarlık film ve dizi projeleri için firmaların ağzını sulandıran Vakıf, has bilimkurgunun temelini atan, sönmeyen yıldızlarından biri.