Steampunk Nedir, Ne Değildir?
Steampunk ismini çoğu zaman sinemadan, bazı zamanlarda oyun endüstrisinden, bazen de illüstrasyon veya çizgi roman çizim türünden bahsedilirken duymuşsunuzdur mutlaka.
Evet, İngilizce biliyor olabilirsiniz; steam kelimesinin buhar anlamına geldiğini de biliyor olabilirsiniz lakin tam olarak nedir bu steampunk denen meret.
Steampunk, genel olarak bilimkurgunun alt türü olarak gösterilir. Buharlı makinelerin, mekanik sanayinin hakim olduğu, bakır kaplamaların, vidaların ve çarkların bolca göründüğü bir dönem olarak gösterilir steampunk atmosferi. Hava, buharlı makinelerin dumanından dolayı puslu; sokaklar gaz lambaları ile aydınlatılmış loş bir ortama sahiptir. Steampunk kelimesi ise, ilk olarak 1980’li yılların sonlarında cyberpunk (siberpunk) kelimesinin yapısından türemiştir. Kelimeyi ilk olarak kullanan ve bulduğu düşünülen kişi ise bilimkurgu yazarı Kevin Wayne Jeter’dır.
Bu alt tür, genel olarak edebiyatın sanayi devriminden etkilenmesi ile ortaya çıkmıştır. Teknolojik olarak; dev çarkların, döküm sanayi araçlarının, ağır sanayinin insanla buluştuğu ve toplumu temelden etkilediği bir dönemdir. Dönemin öncüleri arasında Jules Verne, H.G. Wells gibi bilimkurgu yazarlarını sayabiliriz. Tim Powers’ın yazdığı “Anubis Kapıları” da steampunk türünün modern ve iyi örneklerindendir.
Bu dönemi daha iyi anlamak için bazı dönemleri ele alabiliriz. Zaten genel olarak steampunk türündeki eserler de bu dönemleri ve kurguları baz alarak hazırlanır. Bunlardan en yaygın olarak kullanılanı, Viktoryen Dönem olarak adlandırılan 1800 sonları ile 1900 başları arasındaki puslu Londra atmosferidir. Bu dönem, İngiltere’de sanayi devriminin başladığı, sanayinin toplumu tamamen etkilediği bir dönemdir. Mesela Karındeşen Jack hikayesi ve Alan Moore’un yazdığı “From Hell” çizgi romanı, dönemi iyi işleyen bir kurgudur. Bunun dışında yine Alan Moore’un “League of Extraordinary Gentlemen” serisi de güzel bir Viktoryen steampunk örneği olarak gösterilebilir. Son zamanlarda sinemada izlediğimiz, başrollerini Robert Downey Jr. ve Jude Law’un paylaştığı “Sherlock Holmes” sinema serisi de steampunk anlamında görsel bir şölen olarak karşımıza çıkmıştır. “Dr. Jekyll ve Mr. Hyde” romanı da iyi bir örnektir. Londra’nın bu gaz lambası ile aydınlatılan sisli sokaklarına, yazar ve illüstratör Kaja Foglio, Gaz Lambası Hikayeleri (Gaslight Romance) adını vermiştir. Bunun dışında “Steampunk: An Illustrated History of Fantastical Fiction, Fanciful Film and Other Victorian Visions
Western steampunk dediğimiz türe bakarsak Londra’nın puslu sokaklarından farklı olarak kovboyların çöllerde at koşturduğu, Kaliforniya’nın altın hücumuna uğradığı, vahşi batı türünde bir yapı gelir akıllara. Bu tür, steampunk türünde çok yaygın olarak kullanılmamıştır çünkü İngiltere’deki gibi sanayinin ve yaşamın iç içe olduğu bir ortam çok oluşmamıştır vahşi batıda. Ancak bu türde, kovboyların mekanik atlara binmesi, özel tasarlanmış teknolojik silahlarla düellolar yapması gibi durumlar sıkça görülür. Yine bu türe örnek vermek gerekirse, DC Comics’in yayınladığı, 2010 yılında sinemaya da uyarlanan çizgi romanı “Jonah Hex” iyi bir örnek olabilir fakat bu türe net olarak gösterilebilecek en iyi örnek, başrolünü Will Smith’in oynadığı “Wild, Wild West” filmidir. Atmosferin en iyi verildiği steampunk filmi olarak da dikkat çeker. Bir de çizgi film severlerin hatırlayacağı, robot bir ata binen, Kızılderili soyundan gelen cesur şerifin vahşi batıdaki altın madenlerini korumasını konu alan “Cesur Yıldız” (Bravestarr) çizgi filmi de güzel bir örnektir.
Bunların dışında bir de fantastik evrenler ve post-apokaliptik kurgular vardır. Fantastik evrenler, genellikle Viktoryen dönemine uygun olarak tasarlanmış olarak karşımıza çıkar. Bu evrenler ile çoğunlukla animelerde ve bilgisayar oyunlarında karşılaşırız. Romanlar daha çok yaşanmış dönem steampunk türünü ele alırken, oyunlar ve animeler fantastik evrenleri tercih ederler. Bu türde en iyi bilinenler “Arcanum: Of Steamworks and Magick Obscura”, “Dungeons and Dragons: Eberron”, “City of Steam” oyunlarıdır. Bunlar aynı zamanda fantastik birer evren olarak da tasarlanmış diyarlardır. Animelerde ise “Steamboy” filmi örnek gösterilebilir. Post-apokaliptik kurgulardan bahsetmek gerekirse, bu kurgular uzak geleceği konu alır. Post-apokaliptik, kelime olarak “kıyamet sonrası” anlamına gelir. Bu kıyamet, her kurguda farklıdır. Kimisinde büyük bir teknolojik savaş iken başka birinde kıtlık veya doğal bir afet olabilir. Kıyamet sonucunda, insanoğlu elindeki elektronik ve gelişmiş teknolojik gücü kaybetmiştir ve mekanik teknolojiye dönmüştür. Buna en güzel örnek gösterilebilecek oyunlardan biri “Bioshock” serisidir. Anime olarak da Hayao Miyazaki’nin “Future Boy Conan”ı örnek gösterilebilir. Bu yapı içerisinde, buhar gücüyle uçan gemiler ve araçlara çok sık rastlanır. Zeplinler ve trenler ise en yaygın görülen ulaşım araçlarıdır.
Bu dönemin görsel tanımlanmasında en büyük rollerden bir tanesi bakır ve sarı renkli büyük çarklar, dişliler, ince borular ve tüm mekanik aksamı göz önünde olan makinelerdir. Ancak bir o kadar öne çıkan şeylerden biri de kıyafetlerdir. Kıyafetlerde göze çarpan detaylar şu şekildedir, dize kadar uzanan deri çizmeler, kahverengi tonlarda deri pantolon, bol keten gömlek, koyu renklerde (koyu yeşil, koyu kahverengi, siyah, koyu gri gibi) deri yelek ilk göze çarpanlardır. Bununla birlikte deri veya kumaştan yapılmış melon ya da fötr şapka da aksesuar olarak kostümü tamamlar. Kadınlarda da bu tür giyim sıkça görülür. Zengin kesimden kadınlar ise o döneme uygun, dantelli elbiseler giyerler. Kostümlerde en çok görülen aksesuarlar ise mekanik görünüme sahip dürbün tipi gözlükler, kolçaklı saatler, deri eldivenler ve bakır renkli takılardır.
Steampunk, son dönemlerde hem illüstrasyonlarda hem oyunlarda hem de cosplaylerde (kostümleri ile bir karakteri veya dönemi yansıtmak) sıkça karşımıza çıkmaktadır. Ben de elimden geldiğince sizi bu tür hakkında bilgilendirmeye çalıştım. Daha fazla ayrıntı ve bilgi için yukarıda adı geçen örnekleri incelemenizi öneririm. Benim çok beğendim bir atmosfer ve tarzdır, umarım siz de bu puslu ve mekanik atmosferi seversiniz. Fantastik kültürden ve çizgilerden ayrılmayın.
