Genel Dungeons & Dragons 5E Kritiği 2. Bölüm: Kurallar Ayrı, Kitaplar Ayrı, Zarlar Apayrı Telden

3 bölümlük Dungeons & Dragons 5th Edition kritiğimizin 2. bölümüne hoşgeldiniz. Bu hafta tasarımcıların netleştiremediği birtakım kurallara, WotC’nin sayfa mizanpajında yaptığı mini çakallığa, D&D 5E’nin yayın stratejisine ve resmi zar setlerinin kusurlarına göz atacağız.

Önceki yazıda power creep, sınıf – alt sınıf tasarımları ve çoksınıflılık üzerinden 5E’nin kritiği yapmış ve varsayımsal bir 5.5E tasarlayarak yayıncı kuruluşun (WotC, Wizards of the Coast) sistem içerisinde oyuncu seçeneği ürettiği paradigmayı tartışmıştık.

Önceki yazıyı okumadıysanız sizi şuraya alalım: D&D 5.5E’nin Vakti Geldi mi?

Sonraki yazıdaysa WotC’nin yayımladığı macera ve campaign’lerin kalitesini tartışacağız.

Sonraki yazıyı okumadan şuna da göz atmakta fayda var: D&D 5E, Önceki Edisyonların Hangi Sorunlarını Giderdi?

Şu anda okumakta olduğunuz yazı ise bu iki başlık haricindeki her şeyi ele alıyor. Kurallar, kitaplar, zarlar ve daha fazlası için buyrun bu haftanın kafa ütüsüne!

Pasif Skorlar, Aktif Varlıklar

Jeremy Crawford’un (D&D’nin kurallardan sorumlu baş tasarımcısı) Sage Advice tweetlerinde sık sık vurguladığı bir hukuk prensibi var: “Lex specialis derogat legi generali”

Yani özel kural, genel kuralı hükümsüz kılar.

Ancak iş pasif becerileri (skill) yoklamaya (check) geldiğinde, JC kendisiyle çelişerek bu prensibi gözardı etmekten geri kalmıyor.

Bir insan kendi yazdığı kuralı yanlış yorumlar mı?
Oluyormuş demek…

Passive skill check nedir, neden atılır?

Herhangi bir beceri için pasif skorumuz 10 + (varsa) bonusumuz şeklinde hesaplanıyor. Yani varsa hem yetkinlik (proficiency) bonusunu hem de kabiliyet (ability) bonusumuzu ekliyoruz. Avantaj/dezavantaj sahibi olmak ve bazı hünerler de ±5 verebiliyor.

Örn. Uyanık (observant) hünerini seçen bir insan karakter daha 1. seviyeden 20 pasif farkındalık (perception) skoruna sahip olabilir.

Jeremy Crawford, kâh resmi D&D podcastinde, kâh Twitter’da pasif yoklamalarla ilgili sorulan sorulara [1], [2], [3], hep şu iki yanıtı veriyor:

1. Pasif yoklamalar tamamen DM’in inisiyatifindedir, kullanıp kullanmamak onun insafına kalmıştır. (Doğru)
2. Pasif skor, beceri yoklamasında taban fiyatları belirler. (Yanlış)

Gelin, karakterin pasif skorunun neden bir yoklamada elde edebileceği minimum değer olamayacağına lex specialis prensibi gözünden bakalım:

1. Pasif skor genel bir kural. Yani tüm karakterlerin kabiliyetlerini ve becerilerini idare eden ana kurallar arasında yer alıyor.

2. Düzenbazın (rogue) 11. seviyede kazandığı güvenilir yetenek (reliable talent) özelliğiyse şunu diyor: “Herhangi bir kabiliyet yoklaması, yetkinlik bonusunu da eklemeni sağlıyorsa (yani bir beceri yoklamasıysa), 20’lik zarda en düşük 10 atabilirsin.”

5E skill’leri, proficiency bonusumuzu ekleyebildiğimiz ability check’lerden başka bir şey değil.

Bu da şu anlama geliyor: Zarda minimum 10 atmak, düzenbazın sadece yetkin olduğu beceri (ve araç-gereç) yoklamalarında kullanabildiği 3. kademeden bir sınıf özelliği (spesifik) ise, yetkin olmayı dahi gerektirmeyen pasif beceri skorunuz (genel) 10 + bonus olamaz.

O halde biz bu pasif skorları nasıl doğru kullanacağız?

Aslında çok basit. Yani JC bu olayı interneti birbirine düşürecek kadar içinden çıkılmaz hale nasıl getirmiş anlamak da mümkün değil açıkçası. Hele ki olayın %50’sini de doğru açıklamışken.

1. Pasif skorlar bir DM aracıdır.

Her oyuncunun en önemli pasif skorlarını not edin.

Yani pasif farkındalık (perception) ve pasif sezgi (insight).

Çünkü bunlara ihtiyaç duyduğunuzda oyuncuya sorarsanız bütün esprisi kaçar. (bkz. madde 4)

Hayır, nasıl pasif el çabukluğu (sleight of hand) diye bir şey yoksa, pasif tetkik (investigation) diye bir skor da olamaz. Bir olay mahallini araştırmak, bir tuzağın tetik mekanizmasını incelemek pasif bir eylem değildir. Hayır, hareket eden iki kamyonun arasında şpagat açmak da pasif akrobasi değildir. 
Pasif performansa girmiyorum bile… 

Bir oyuncu zar atmak yerine pasif skorunu kullanmayı seçemez. Bunun kararını DM verir. İşin dahası, DM’in pasif skorları kullandığından oyuncunun haberi dahi olmamalı. Amaç da zaten bu.

Pasif bâtın (arcana) görüş alanınızdaki bir büyücünün yaptığı büyünün okulunu—doğrudan büyünün kendisini olmasa bile—teşhis etmenizi sağlayabilir.

2. Pasif skorlar rakiplerinizin yenmesi gereken zorluk (DC) dereceleridir.

Diyelim ki ormandan geçiyorsunuz ve bitki örtüsünün sıklaştığı bölgede size pusu kurmak isteyen bir grup öcü (bugbear) var. İşte bu arkadaşların sizi baskına uğratmaya çalışırken atacağı gizlenme (stealth) yoklamasında yenmesi gereken DC, sizin pasif farkındalık skorunuzdur. Çünkü;

3. Pasif skorlar zarda gelebilecek minimum sonuç değil, süreklilik arzeden zar atışlarının ortalama sonucudur.

20’lik zarın ortalaması 10.5 ediyor. D&D kurallarınca her sonuç aşağıya yuvarlandığından bu da 10 demek. Yani 20’lik zar atarak alabileceğiniz sonuçların ortalaması, pasif skorunuzdur.

Bir odaya girdiğinizde gizli geçit, kıymetli bir eşya veya dikkat çeken herhangi bir olağandışılık bulunup bulunmadığına dair göz attığınızı siz belirtmeseniz dahi DM pasif farkındalık skorunuzu doğrudan hedef DC ile karşılaştıracaktır.

Ancak zaman kısıtı varken sizden mutlaka zar atmanızı isteyecektir. Çünkü pasif skorun attığınız zarların ortalaması olması demek, bulunduğunuz ortamı en az 20 tur, yani 2 dakika boyunca kolaçan ettiğiniz anlamına da geliyor. Bu da eğer peşinizden kovalayan bir kaya golemi varsa o size yetişmeden önce gizli geçidi bulmak için en fazla birkaç kere deneme imkanınız olacak demek.

4. Pasif skor, aynı zamanda oyuncuların meta yapmasını engelleyen de bir araç.

Örneğin bir koridordan geçerken gruptan kimse etraflarına temkinli biçimde göz attıklarını belirtmedi. En önden giden karakterin yerdeki ipe takılarak tuzağı tetiklemeden önce fark edip edemediğini görmek için kendisinden bir farkındalık yoklaması isteyebilirsiniz. Çünkü sonuç düşük gelirse tuzağı zaten o anda tetikleyecektir.

Ancak aynısını arkasında çeşitli hazinelerin saklı bulunduğu bir gizli geçidi açan mekanizma için yaparsanız—zarı kuleye attırsanız dahi—başta zar atmalarını isteyip ardından hiçbir şey söylememenizden ötürü sonucun düşük geldiğinden işkillenecek grup üyeleri pür dikkat etraflarını incelemeye, kurcalamaya başlayacaktır.

Bir grubun etrafını incelediğini sesli olarak beyan etmediği bu gibi durumlarda bir yoklamanın mevzubahis olup olmadığını gruba sezdirmemek için doğrudan pasif skorları kullanabilirsiniz.

Metagamesiz bir oyun için bu yazımızı okuyun: Metagaming Nedir: Kötüsünün Önü Nasıl Alınır?

Hikmetine Fazla Şeyapmamak Lazım

WotC’nin kitaplarında şey yok artık böyle, sistematik bir şey yok. Abur cubur dolduruyorlar, herkes ihtiyacını oradan alıyor ama hiç de karışmıyor, istediğini buluyor. Bu yayın politikasına fazla kafa yorarsan sıyırırsın, çok fazla hikmetine fazla ş’apmamak lazım…

5E’nin yayın politikası başlangıçta mümkün mertebe mekanik opsiyonlar sunan kitapları ağırdan almak ve 4E sürünürken Pathfinder ile popülaritesinin zirvesine ulaşan Paizo gibi macera serileri yayımlamak üzerine kuruluydu. Hatta bu ağırdan alma durumu o kadar ileri gitti ki—bugün belki WotC’den daha kaliteli içerikler üreten—Kobold Press, MCDM, Dream Realm Storytellers gibi yayıncıların kickstarter kampanyalarının da önünü açtı.

Bu gelişmelerin ardından trendleri ne kadar iyi takip ettiklerini gösteren akılcı bir yaklaşımla drivethrurpg altyapısını kullanarak kendi 3PP (3. parti yayıncılık) platformunu kuran Wizards, üretilen homebrew içerikleri yasal bir zemine oturtarak 3pp’nin aslan payını da almaya başladı. Yetmedi Yılmaz Erdoğanvari bir tavırla kendi seçtiği amatör yazarlardan kurulu Çok Güzel Hareketler Bunlar’ın DMs Guild versiyonu olan Adept programı ile gelecekte kadrosuna katacağı bazı tasarımcıları da yetiştirdi.

Wizards’ın 5E yayın politikasındaki 3. adım, kitapları DM ya da oyunculara özel olmaktan çıkararak her kitabı hem DM hem de oyunculara yönelik olacak şekilde üretmek oldu. Bu nedenle içinde üç-beş oyuncu ırkı ve biraz da lore bulunan Volo ve Mordenkainen gibi canavar katalogları oyuncuların kitaplıklarına girdi, yaratık metagaming’i tarihte görülmüş en yüksek seviyelere çıktı (tamam biraz abarttım). Bununla da yetinmedi, Xanathar ve Tasha gibi oyuncu seçeneklerine odaklı kitaplara DM’lere özel içerikler (bulmacalar, tuzaklar, vb.) koyarak metagaming’in de ötesinde dümdüz artık spoiler mı desem, kurda kuzu teslim etmek mi desem, böyle işler döndü yani.

Yayın politikasının 4. adımını tie-in ürünler oluşturdu. Neredeyse her orijinal D&D ürünü için bir tane de kendi kitlesi bulunan D&D dışı ürün geliştirildi. Acquisitions Inc. ve Wildemount (Critical Role) gibi ürünlerle actual play podcast hayranları ve Ravnica, Theros, Strixhaven gibi setting kitaplarıyla da Magic: the Gathering oyuncularını D&D’ye çekebileceği düşünülen ürünler piyasaya sürüldü. Bunların verisi yayımlanmadığı için metriklerini bilmiyoruz ancak ürünler yayımlanmaya devam ettiğine göre belli ki satıyor.

5E’nin yayın stratejisinin 5. ve son ayağını ise streaming odaklı ürünler oluşturdu. E-sporlara son 10 yıldır sürekli artan ilgi ve neticesinde gelişen “oyun oynayanları izleme” kültüründen D&D de nasiplendi ve actual play podcast’leri oyunun daha önce hiç olmadığı kadar çok sayıda ve farklı demografiklerden kişiye ulaşarak oyunu öğrenmelerine vesile oldu. WotC’nin trendleri iyi takip ettiğinden bahsetmiş miydik? Bu akıma da hızlı ve etkili biçimde reaksiyon gösteren şirket, yayınladıkları Waterdeep, Baldur’s Gate gibi maceralarda farklı yayıncıların farklı hikayeler anlatabilmesi için alternatif hikaye akışlar sundu. Bu sayede belki maceranın kendisini oynayan oyuncular tüm akışları keşfetmek için aynı senaryoyu tekrar tekrar ziyaret etmiyor ama tek bir macera kitabı ile her streamer birbirinden farklı oyunlar oynatıyor.

İnce Mevzular

Bu yazı vesilesiyle D&D kitaplarında sinirlerimi bir miktar (hayli) hoplatan bir konuya daha değinmek istiyorum: Sayfa mizanpajı.

Bunu WotC, kitap paylaşımını engellemek için özellikle mi yapıyor bilinmez ama normalde tek bir sayfaya sığacak tüm oyuncu seçenekleri bir sonraki sayfaya da ‘accık’ taşıyor. Bu nedenle mesela kılınç tedrisatından geçmiş bir ozan oynatmak isteyen arkadaşınıza o sayfanın fotokopisini çekip veremiyorusunuz. Önlü–arkalı çektirip tabii ki halledebilirsiniz ama OECD üye ülkesi olan arkadaşlar neyden bahsettiğimi anlamıştır.

Akıllara Zarlar

Artık dümdüz saydırmaya geçeceğimiz için konuyu ekşici gibi anlatacağım:

Her yıl milyonlarca kutu oyunu ve dolayısıyla da zar üreten Hasbro’nun sahibi olduğu WotC’nin, yarısından fazlası zar atmaktan ibaret bir oyun için henüz doğru düzgün bir zar seti üretememiş olması rezaleti.

Endüstri standardı kabul edilen Chessex setlerine alternatif, toplu üretilmiş ilk tasarım ürünü zarlarla Q-Workshop sayesinde tanışmıştık. Kaç geldiğini deşifre edebilmek için FBI’ın önde gelen kriptologlarının çalıştığı zarlar üreten Polonyalı firma bugün hâlâ oldukça popüler.

Ancak biliyorsunuz standart bir D&D zar seti d4, d6, d8, d10, d%, d12 ve d20 olmak üzere 7 zardan oluşur. Bu paradigmayı (benim bildiğim kadarı ile) yıkan ise Kraken Dice ismindeki etsy dükkanı (hobi kobisi) oldu. Karakter yaratmak için 4d6 içeren 10 zarlık setlerle başlayıp, avantaj/dezavantaj için içerisine ekstra bir d20 daha eklediği 11 zarlık setlerle devam eden Kraken Dice, artizan zar setlerinde modern standartları belirledi denebilir.

© 2014-2021 Resmi Dungeons & Dragons® Lisanslı™ Ürünüdür

WotC zarlarının başat sorunu tüm benzerlerine oranla çok daha yüksek fiyatlı olmasına karşın premium bir ürün olmaması; bu açığını ise zar setinin yanında verdiği eşantiyonlarla kapatmaya çalışması.

D&D, zar seti piyasasına resmi girişini Tomb of Annihilation (ToA) seti ile yaptı. Bu donuk renkli ve özelliksiz zarlar, benzerlerinden setteki diğer zarların tonunu tutturamayan bir d20 ve serif mi sans-serif mi olması gerektiğine karar veremememiş, her zarda ayrı telden çalan yazı tipi ile ayrıldı:

Aslında orijinal Starter Set’ten de ToA setinde olduğu gibi bir gözü Selûne’a bir gözü Shar’a bakan, üstelik yüzdelik (d%) zarı dahi bulunmayan 6 zarlık bir set çıkmıştı ama koca Starter Set’in ToA zar setiyle aynı fiyata satıldığını göz önünde bulundurursak sebebi zaten anlaşılacaktır. Ayrıca Stranger Things kutulu setinin içinden de aynı zarlar çıktığı için avantaj/dezavantajlı atarken kullanabileceğimiz 2d20’ye kavuşmamız da cabası:

Yoksa Stranger Things Cthulhu seti mi demeliydim?

Essentials Kit içerisinden çıkan beylik zarları diyebileceğimiz transparan kırmızı sette font birliği yine sağlanamamış olsa da, hem yüzdelik zarın yer alması hem de Kraken tarzı 4d6 ve 2d20 ile genişletilmiş bir set olması benim takdirimi kazandı:

Rick & Morty setinde maceracı hisseden tasarımcılar bu sefer hem oyunun resmi yazı tipini kullanarak font birliğini sağladı hem de yüzdelik zarı, 2d20’si ve 4d6’sıyla tam teşekküllü bir zarı seti sunmuş oldu. Standart boyuttan bir tık daha ufak olan zarlar oynak renkleriyle Rick & Morty temasına da uyum sağlıyor:

Ravnica evrenine eşlik etmesi için görücüye çıkan zarlar da yine tutarsız yazı tipi, fi tarihinden kalma d4 numaralandırma düzeni gibi ToA ile birebir aynı hatalara sahip bir hayal kırıklığıydı.

Tüm bu fiyaskoların ardından piyasaya sürülen 3 “premium” zar setindense sadece hiçbir macera ya da kitapla ilişkisi bulunmayan Laeral Silverhand seti yüzdelik bir zara ve d20’nin üstünde ampersand logoya sahip. Baldur’s Gate ve Icewind Dale setleri cevabını sadece Vecna’nın bildiği bir nedenden ötürü yüzdelik zar yerine 2d10—evet yanlış okumadınız—iki adet d10 zarı oyuncuların sabrını sınaması için sunuyor. Icewind Dale seti en azından resmi yazı tipini kullanırken Baldur’s Gate setinde o da yok.

• 

• 

• 

Sonuçta WotC’nin zar setlerinin tamamı sınıfta kalıyor diyemeyiz ama, bu özensizliklere rağmen bu fiyat noktasında durarak ne denli bir albeniye sahip oldukları da tartışılır.

Sneak Peek: Eylül’de çıkacak olan Witchlight Carnival seti de 20’nin yerinde ampersand olmaması hariç Laeral setinin izinden gidiyor (Hatta direkt Rick & Morty’nin standart ebatlısı).

Evet değerli dostlar; bir yazının daha sonuna geldik. Serinin 3. yazısı olacak 5E campaignleri (serüven diyelim) kritiğimize geçmeden önce, macera formatlarını inceleyerek iyi bir maceranın nasıl yazılması gerektiğini biçim ve içerik yönünden tartışacağımız iki yazımız daha olacak. Görüşmek üzere.