Dünyanın En Büyük Kitabevi, İran ve Telif Meselesi

Geçtiğimiz günlerde İran’da dünyanın en büyük kitabevi olan Tahran Kitap Bahçesi bir kitapçı açıldı. Evet, İran’da… Dünyadaki kitap okuma oranlarına bakıldığında İran listelerde yer almıyorken neden ve nasıl dünyanın en büyük kitabevini açıyor…

65 bin metrekarelik bir alana kurulan, hem içi hem dışı yeşilliklerle dolu olan Tahran Kitap Bahçesi isimli kitabevinde sadece çocuklar için 40 bin kitap bulunuyor. Bu yapının İran’da okuma ve kitap yayınlanma oranlarını arttırması hedefleniyor.

Dünyada Kitap Okuma Oranları

Kitap okuma oranlarına baktığımızda Hindistan, bir kişinin haftalık kitap okuma süresi olan 10 saat 43 dakika ile ilk sırayı alıyor. Sonrasında Tayland, 9 saat 24 dakika ile Hindistan’ı takip ediyor. Liste Çin, Filipinler, Mısır, Rusya, İsveç, Fransa, Arabistan ve Macaristan ile devam ediyor.^[1]

Buraya baktığınızda İran, dünyada en çok kitap okuyan ülkeler arasında yer almıyor bile.

Peki bu kadar büyük bir kitabevi açılmasının sebebi gerçekten kitapların çokluğu ve çeşitliliği olabilir mi?

Durum Belki de Teliftir

İran’da kitaplar çok çeşitli veya İran’da çok fazla kitap var diyemem ama İran’ın istediği kitabı yayınlamakta özgür olduğu bir durum var, o da telif.

İran, dünyanın diğer pek çok ülkesinden farklı olarak telif hakları konusunda farklı bir tutum izliyor. Dünyaca kabul edilen Uluslararası Telif Yasaları İran’da geçerli değil. Yani pek çok devletin imzaladığı Uluslararası Telif Yasaları’nı İran kabul etmiyor.

İran’daki bir yayınevi, telif hakları ile korunan bir kitabı alıp Farsça’ya çevirip yayınlayabiliyor. Bunun için de yayınevine veya yazara bir telif ödemiyor. Bununla birlikte dünyadaki herhangi bir yayınevi de İranlı bir yazarın kitabını sadece yazardan izin alarak yayınlama hakkına sahip.

Uluslararası Telif Yasaları’na göre bir yazar öldükten sonra eğer hakları bir vakıf veya miras yoluyla ailesi tarafından korunmuyorsa, yazarın ölümünden 70 yıl sonra kitaplarının telifi düşer ve isteyen yayınevi bu kitapları yayınlayabilir. Bu nedenledir ki aynı anda pek çok yayınevi Dünya Klasikleri olarak tabir edilen kitapları basabilmektedir.

İran’da ise bu süre 30 yıldır. İranlı bir yazar öldükten 30 yıl sonra yazarın ailesi veya yasal mirasçısından izin alarak yayınevleri kitapları yayınlayabilir. 31. yıl ise her yayınevi bu kitabı yayınlamakta özgürdür.

Kitaplara Ulaşım Özgürlüğü

Diyelim ki Stephen King’in yeni bir kitabı çıktı ve İranlı bir yayınevi hemen kitabın çevirisini yapıp piyasaya sürebilir. Bu kitaba binlerce dolar telif ödemek zorunda değildir. Aynı kitabı aynı anda birden fazla yayınevi yayınlayabiliyor mu bir bilgim yok açıkçası.

Bu yayın serbestliği aslında piyasaya çeşitlilik de getiriyor. Ülkemizde yayınevlerinin bir kitabın telifini alırkenki düşüncelerinden bir tanesi; “Biz bu kitabı almak için X bin dolar telif ödeyeceğiz, ya satmazsa zarar ederiz, o nedenle kitabı yayınlamak için 3 kere düşünelim.” İran’da ise ödenen tek ücret çeviri ve baskı ücreti oluyor. Telif ödemediği için ise en azından kitap satmasa bile zararı çok daha az oluyor. Böylece ortaya daha girişken yayıncılar ve okuyucular için de daha çok kitap çıkıyor.

Sonra Diyoruz Ki: Nasıl Olur da Dünyanın En Büyük Kitabevi İran’da Olur!

İşte böyle olur. Her yayınevi istediği kitabı basabiliyorken kitapların da çeşitliliği ve sayısı çoğalıyor. 2012 yılında ülkemizde kütüphanelerde kayıltı kitap sayısı 493.500 iken İran’da 7 milyondu.^[2] Varsın gerisini siz düşünün. 

Bu İyi Bir Şey Mi?

Bu durum iyidir veya kötüdür demiyorum. Burada sadece bir durumu sizlere anlatmak için yazdım. Okuyucu açısından iyi yanlar olabilir ki neredeyse dünyada yayınlanan her kitabın ülkede yayınlanması çok olası ama tabii ki İranlı yazarlar da kitapları yabancı yayıncılara satılırken telif isteyemiyorlar. Yani okurlar için iyiyken yazarlar açısından maddi olarak kötü olabiliyor.

[1] http://www.sabitfikir.com/dosyalar/en-cok-okuyan-10-ulke

[2] https://www.haberler.com/des-japon-yilda-25-kitap-turk-10-yilda-1-kitap-3497372-haberi/