Alaymıntınız Nedir? Dungeons and Dragons Oyununuzda Kavga Çıkarmadan ‘Alignment’ Kullanma Kılavuzu (Sürüm Savaşları 3. Kısım)

Batman chaotic good mu, lawful good mu? Joker gerçekten chaotic evil’ın en iyi örneği mi? Bu hafta sürüm savaşlarının 3. kısmında…

DM: Evet, adam atından iniyor. Ama böyle, tipinden çok anlayamıyorsunuz; iyi mi, kötü mü, size saldıracak mı falan…
Fighter: “Sizin alaymıntınız ne?” diye soruyorum.

Türlerin Kökeni

Alignment’ın kökleri Michael Moorcock’ın Ebedi Şampiyon serisine dayanıyor. Serinin en önemli (ve kendinden sonraki nesilleri en çok etkileyen) hikayesi Elric Destanı, Yasa ve Kaos lordları arasındaki çekişmeye de sahne oluyor.

Melnibonéli Elric’te yasa ve kaosun çok net birer işlevi var: Yasa, materyal düzlemin içinde yüzdüğü kaos denizine şekil veren yapıcı güçleri temsil ederken, kaos ise kozmik karmaşanın yıkıcı düzensizliğini temsil ediyor:

‘Dünya’nın Ucu’nun ötesinde hiçbir şey yoktu—Kaneloon Kayalıkları’ndan sonsuzluğa uzanan, öfkeyle kaynayarak çağlayan, rengârenk, biçimsiz canavarlarla dolu, anaforlanarak bükülen, biçimlenmemiş Kaos maddesi haricinde hiçbir şey yoktu—çünkü sadece düzenlenmiş maddeden oluşan Dünya’nın ‘Yasa’ları vardır, ve Dünya sayısız çağlar boyunca olduğu gibi Kaos denizinin içinde sürüklenip durmaktadır.

THE DREAM OF EARL AUBEC, MICHAEL MOORCOCK (1964)

Hayır mı Şer mi?

Kendi yarattığı oyun evreninde de Ebedi Şampiyon serisinde olduğu gibi çoklu evrenlere (multiverse) yer veren Gygax, buradaki Yasa/Kaos (law/chaos) dikotomisini D&D’ye de uyguluyor.

1974’te yayımlanan orijinal oyunda ve ardından gelen Basic D&D kural sisteminde henüz Hayır/Şer (good/evil) ekseni bulunmuyor. Hayır/Şer ekseni oyuna ancak AD&D kural sistemi (1977) ile dahil olacaktı.

Gerek oyun masalarında gerekse internet forumlarında sayısız tartışma ve kavgaya yol açan alignment anlaşmazlıklarına baktığınızda %90’ının Yasa/Kaos eksenli olduğunu göreceksiniz. Bunun sebebi ise—niyeyse—D&D’nin Yasa’yı ölümlülerin koyduğu kurallarla, Kaos’u da bu kurallara uymamakla alakası varmış gibi temellendirmesidir. Halbuki orijinal Yasa/Kaos ikiliğine baktığımızda temelinde kozmik dengeyi irdeleyen ve otoriteyle—ya da otoritenin reddiyle—ilgisi olmayan kavramlar olduklarını görüyoruz.

Alignment’ın D&D’de rol yapma aracı olarak sunulması haricindeki işlevinin de otoriteyle motoriteyle alakasının olmayıp, doğrudan kozmik güçlerin kendi aralarındaki ilişkileri açıklamak olması da ayrı bir mesele. Yani tasarımcıların da kafası karışık.

Tercih mi Yönelim mi?

Önceki yazılarımda muhtemelen dikkatinizi çekmiştir. Bir terimin (örn. verisimilitude, immersion, vs.) Türkçesine yer verirken kelime karşılığını değil, terimin aktarmaya çalıştığı kavramı kullanmaya özen gösteriyorum. Çünkü bağlamdan kopuk çeviri, kavramların anlamlarını yitirmelerine sebep oluyor.

2003’te dilimize Oyuncunun El Kitabı olarak çevrilen PHB’de, alignment’ın karşılığı olarak yer verilen ‘yönelim’ kelimesiyse tam tersini başarmış. Yönelim, alignment’ı kelime olarak karşılamadığı gibi, kavramsal olarak da ters düşmekte.

Malumunuz, yönelimlerimiz bizim doğuştan gelen yatkınlıklarınızı temsil eder. Örneğin kozmik güçlerin piyonu olan aktörler için (zebaniler, iblisler, periler, melekler ve hortlaklar) alignment bir yönelimdir, değiştirilemez. Ancak oyuncu karakterleri (PC) ve diğer ölümlüler (NPC) için bir bağlayıcılığı yoktur, tercihtir.

Bu kavram karmaşasını ortadan kaldırmak adına—ve oyun evreninin kozmolojisine ait bir kavram olmasından ötürü, gezegenlerin hizalanması vb. astrolojik ifadelere de atıfta bulunarak—ben alignment için hizalanma kelimesini uygun buluyorum.

Hani Yasa, Hani Kaos?

Dokuz Cehennem’in mukavele tiryakisi lawful evil zebanileri, kariyer basamaklarını tırmanmak için her an birbirlerine ihanet etmenin fırsatını kollarken; Menzoberranzan’ın ezeli karanlığında göz kırpmadan soykırım işlemeye hazır chaotic evil udadrowları, sıkı bir matriyarkal hiyerarşi içerisinde yaşamlarını sürdürüyor.

Evermeet ve Evereska’nın chaotic good elfleri, kraliçeler, ihtiyar heyetleri ve oligarklar tarafından yönetilirken; Arvandor’daki Seldarine panteonunun iradesi Corellon Larethian’ın iki dudağının arasına bakıyor.

Bu çok basit örneklerden de anlaşılabileceği üzere lawful/chaotic olmanın otoriteye saygı duyma, düzene boyun eğme, bireycilik ya da özgür ruhlu olmakla uzaktan yakından alakası yok.

Yasa/Kaos ne değildir?

• Otorite/Anarşi
• İtaat/Başıbozukluk
• Düzen/Karmaşa
• Tutarlı/Tutarsız
• Mert/İkiyüzlü
• Sadık/Sadakatsiz

Yasa/Kaos nedir?

• Evrene hükmeden karşıt kozmik güçler

Ha Şöyle, Hizaya Gelin

Öncelikle şunda mutabık kalmakta fayda var: D&D 5E, alaymıntla ile ilgili önceki sürümlerden kalma sorunların alayını giderdi. Yani masamızda bir anlaşmazlık yaşanıyorsa, bu muhtemelen önceki sürümlerden kalma alışkanlıklarımız ya da önyargılarımızdan ötürü yaşanıyor.

D&D’nin önceki sürümlerinde macera spoil eden know alignment, detect evil/good, protection from evil/good, divine sense gibi birçok büyü ve özellik artık sadece hizalanması aynı zamanda yönelimleri de olan şeytani ve semavi varlıklar ile periler ve hortlakları teşhis etmeye yarıyor.

Reddit’te hizalanma mekanikleri içeren tüm D&D 5E efektlerinin toplu bir listesine ulaşmak mümkün.

Hatadan Çark Etmek

Şimdi D&D’nin bu hizalanma teranesini her sürümde neden sil baştan tutturduğu, ya da AD&D 1e’deki hizalanma lisanlarını* icat ederken Gary Gygax’in aklından neler geçtiği gibi detaylara girmeden, hizalanmayı biz nasıl yorumlarsak bir daha masamızda baş ağrıtmadan kullanmaya devam edebiliriz, onu tartışalım.

Öncelikle hizalanmayı bir rol yapma aracı olarak görmekten acilen vazgeçmemiz gerekiyor. 5E bize bunun için karakter geçmişi (background) gibi harika bir araç temin etmiş durumda. Hizalanmayı ağırlıklı olarak maddi düzlem (material plane) dışındaki varlıklarla olan ilişkilerimizi düzenlemekte kullanacağız.

örn. Lawful good bir paladinin, chaotic evil bir iblis ile etkileşimlerinde atacağı CHA bazlı ikna yoklamalarına dezavantaj, tehdit yoklamalarına ise avantaj verebiliriz. Bir melekle olan etkileşimlerinde ise tam tersi geçerli olacaktır.

Nasıl druidler metal zırh giymeyi tercih etmiyorsa, belli hizalanmalardaki karakterler de belli başlı büyüleri yapmayı tercih etmeyecektir.

örn. Good wizardlar animate dead yapmayı doğrudan reddederken (hortlak yaratmak, ölülerin tanrısı Kelemvor tarafından habis bir eylem addedilmiştir), neutral olanlar gerçektan zorunlu kalmadıkça bu büyüye başvurmayacaktır. Lawful olmayan karakterler zebani çağıran infernal calling büyüsünü kullanmaktan çekinecek, chaotic olmayan karakterler summon lesser/greater demon büyüsü ile celp ettikleri iblisleri kontrol etmekte zorlanacaktır.

Kısacası, dış düzlemlerle bir ilişkisi olmayan, kozmosla alacağı–vereceği bulunmayan dümdüz bir fighter karakter için hizalanmanın gündeme gelmesine dahi gerek yok. Hayır, suikastçi düzenbazların da yok. Evet barbar kardeşim, senin için de aynı durum geçerli (Öte yandan doğrudan tanrıların hesabına çalışan Zealot barbarların hizalanması yerinde olur). Örnekleri genişletmek elinizde.

Göklerden Gelen Bir Karar Vardır

Hizalanmayı oyuncuların rol yaparken girmesi gereken dar bir kalıptan ziyade tuttuğu takım, sanatçı fan kulübü ya da hemşehri derneği gibi ele alırsak, kafamız da rahat edecek.

Nasıl Fenerbahçeliler siyah tişörtün altına beyaz ayakkabı giyemez, Metallica hayranları Massive Attack dinleyemez, ya da Trabzonlular künefe yiyemez diye bir kural yoksa, CG karakterler Asmodeus’la anlaşma yapamaz diye bir kural da yok.

Yeter ki oyuncu saiklerini iyi açıklasın, karakterinin çelişkileriyle ikilemlerini gözden geçirsin ve bu rol yapma anını karakter gelişimi için bir fırsat olarak değerlendirsin.

Gelelim yazının başındaki sorumuzun yanıtına: Batman’in hizalanması nedir?

Batman’e yasaların dışında çalıştığı, gölgeler ve tartışmaya açık diğer taktiklerden faydalandığı için chaotic good denebilir.

Öte yandan kendine çok sıkı kurallar koyduğu, ve nihayetinde topluma dirlik-düzen getirmek ideali doğrultusunda çabaladığı için lawful good da denebilir.

Halbuki Batman için ikisini de söylemek mümkün değil. Çünkü DC evreni D&D kozmolojisine dahil değil ve orada Büyük Çark kozmolojisindeki güçlerin ebedi bir çatışması da yok.

Kısacası Batman’in alignment’ı yok, çünkü D&D dışındaki evrenlerde alignment’a gerek de yok.

“Ege bir Yunan gölü değildir. Ege bir Türk gölü de değildir. Binaenaleyh, Ege bir göl değildir.”

— Süleyman Demirel

Alaymınta inanmayın ama alaymıntsız da kalmayın.

• 

• 

• 

• 

• 

•